[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zbiornik wodny, widoczny w północno-zachodniej części placu grodu dostarczał wody do grodu. Wysycha
on rzadko i na dnie położono bruk kamienny ułatwiający dojście dla pobierających wodę.
Na terenie grodu, szczególnie w części północnej i wschodniej, widoczne jest, że wierzchnia warstwa ziemi
została odsunięta i użyta do budowy wału. Najbliżej centralnej części grodu znajduje się kilka obniżonych,
płaskich powierzchni, na których być może stały budynki.
Raport podróżniczy Wulfstana z lat 890-tych n.e. opowiada, że w tym czasie Bornholm miał własnego
króla. Być może to właśnie on postawił Gamleborg jako swój centralny gród w środku wyspy. Nie można
jednak całkowicie wykluczyć, że gród powstał z inicjatywy króla duńskiego.
Za panowania Haralda Sinozębego (ok. 840-986) zarządcą Bornholmu był jarl Veset **). Za panowania
Kanuta IV Zwiętego (1080-86), Bornholmem rządził jego namiestnik, Blod Egil. Obaj z dużym
prawdopodobieństwem rezydowali w Gamleborg.
Gamelborg przebudowano i ulepszono około r. 1100. Wał wokół zachodniej części płaskiej powierzchni
grodu wzmocniono murem z kamieni granitowych, o 2 m grubości, 275 m długości i 6 m wysokości. Na
starym wale ziemnym w części północnozachodniej wzniesiono prawdopodobnie wieżę strażniczą. Brama
południowa została zamurowana, a zamiast niej w części południowo-zachodniej postawiono nową szerszą
bramę z ciosanych kamieni granitowych. Jako spoiwa użyto mielonych niebieskich bloków cementu z
Limensgade. Także brama północna została wzmocniona, grubość wału podwojono, a samo wejście
odpowiednio do tego przedłużono.
Większość znalezisk z grodu pochodzi z ok. 1100 r. Poza śladami pieca do wypalania wapna z okresu
przebudowy, znaleziska w postaci noży żelaznych, strzemion, osełek, naczyń glinianych i przęślików
świadczą o tym, że gród był miejscem stałego zamieszkania.
Krótko po modernizacji Gamleborg przestał być używany jako gród obronny. 700 m na zachód od niego
wzniesiono ok. r. 1150 Lilleborg, jako substytut Gamleborga. Oba grody zostały objęte ochroną w r. 1821.
Duże skupienie grobów w rejonie Gudhjem-Melsted wskazuje na możliwość istnienia tam miejsca handlu.
Piaszczysta plaża koło Melsted była idealnym miejscem do wciągnięcia na nią statków, nie dawała
jednakże zabezpieczenia w czasie zimy. Niedaleko poÅ‚ożone Kobbeådal byÅ‚oby w stanie dać dużo lepsze
zabezpieczenie od wiatru i niepogody.
W ostatnich latach znalezione zostały ślady wielu domów z okresu wikingów. W suche letnie miesiące w
latach 1989-92 domy z tego okresu, mające kształt łodzi wyraznie zaznaczały się jako różnica w
roślinności, szczególnie na polach jęczmienia i pszenicy. Zwłaszcza wokół Pedersker widoczne były ślady
zamieszkania z okresu wikingów. Zaledwie kilka domów zostało całkowicie przebadanych w całości, jak
np. koÅ‚o Gudhjem Syd, Gadegård w Poulsker oraz koÅ‚o Runegård w Åker. Jak do tej pory, nie znaleziono
jednak na Bornholmie typowych dla pozostałych regionów Danii budynków warsztatów rzemieślniczych z
młodszej epoki żelaza, a przede wszystkim z okresu wikingów, w formie półziemianek, często ze
znajdujÄ…cym siÄ™ tam paleniskiem.
Miejsca zamieszkania wikingów znajdują się najczęściej dość blisko miejsc zamieszkania z poprzednich
epok, lecz sprawiają wrażenie ubogich w znaleziska. Typowymi są czarno wypalane naczynia m. in. w
kształcie kulistodennych (lub półkulistych) misek. Znaleziono także fragmenty importowanego
zmineralizowanego talku. Osełki produkowano na ogół z miejscowego piaskowca, lecz znaleziono także
osełki z importowanego szarego ałunu.
Jeśli chodzi o monety, znajdowano często arabskie dirhemy, ale poza tym znaleziska z metalu są bardzo
skromne. Skromność znalezisk można częściowo tłumaczyć tym, że wikinskie strefy osiedlenia często
przykryte są warstwą kulturową z wczesnego średniowiecza.
Osadnictwo przypomina z wielu względów znany wcześniej wzór, lecz podobnie jak w młodszej epoce
żelaza istnieją przesłanki wskazujące na to, że łączna powierzchnia zamieszkania nie była duża.
Oznacza to, że wiele gospodarstw mogło być skumulowanych w małe osady, odpowiadające formacjom,
gdzie najczęściej trzy gospodarstwa położone były równolegle wzdłuż siebie lub na planie trójkąta.
Zdjęcia lotnicze i wykopaliska pokazują, że w okresie wikingów budowano duże gospodarstwa. Znane były
już wtedy długie domy, o długości 40-45 m i szerokości 8 m. Na zdjęciach widać także ślady słupów
ogrodzenia, wokół gospodarstw i terenów uprawnych, lecz najpózniej we wczesnym średniowieczu
ogrodzenia te zastąpiono kopanymi rowami. Struktura osiedlenia oraz system rowów i ogrodzeń
przypomina w znaczący sposób wiejską strukturę osiedlenia przed podziałami ziemi w XIX w.,
odwzorowaną na najstarszych mapach mierniczych z lat 1816-1818. Tak więc znany z historii system
podziału na ziemie uprawiane i nieuprawiane oraz duża część sieci dróg pochodzi prawdopodobnie
jeszcze z okresu wikingów.
Można założyć, że wiele nazw miejscowości na wyspie pochodzi z okresu wikingów, niektóre z nich mogą
być jeszcze starsze. Dotychczas ustalono, że nazwy miejscowości Tejn i Tingsted mają swój początek w
okresie wikingów. Także większość nazw z końcówką by oznaczających zbiór/grupę gospodarstw ( czyli
maÅ‚e osady) jak np. Grødby, Risby i Tjørneby, pochodzi z okresu wikingów.
-----------
*) Archeolodzy z Muzeum Bornholmu współpracują z miejscowymi archeologami-amatorami, którzy w wolnym czasie badają wiele
stanowisk, także przy pomocy wykrywaczy do metalu. Współpraca ta opiera się na ściśle określonych warunkach, w tym
prawnych. Samodzielne korzystanie z wykrywaczy metali jest w Danii objęte bardzo restrykcyjnymi przepisami prawnymi. Znaleziska
należą do państwa duńskiego i należy je oddać odpowiednim organom. W pewnych wypadkach wypłacane jest znalazcy
wynagrodzenie. (przyp. tłumacza).
**) Duń: jarl, odpowiednik ang. earl, stopień w hierarchii arystokratycznej, odpowiadający najbliżej tytułowi hrabiowskiemu,
odpowiednik komesa ( przyp. tłum.).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]